Man die stenen legt is persoon van het jaar in Deurne

Er zijn mensen waarvan je je afvraagt waar ze al de energie vandaan halen om zich telkens weer in te zetten voor de samenleving. Zonder eigenbelang of zonder dat er extra schijnwerpers op hen worden gericht. Gazet van Deurne kiest elk jaar iemand uit om in de bloemetjes te zetten. En dat is deze keer Wim Kenis, de man die startte met het leggen van struikelstenen in de straten van Deurne en ruimere omgeving. Struikelstenen zijn betonnen klinkertjes met bovenop een plaatje in messing met de naam van een van de talloze slachtoffers die in WOII door de nazi’s zijn vermoord. Ze worden gelegd in het trottoir voor het huis waar de slachtoffers woonden.

Op een avond in 2015 belde een keurige heer aan bij de zus van Wim Kenis. Of hij wat vragen mocht stellen over oudoom Jan De Ridder. De man bleek Herman Van Goethem te zijn, huidig rector van de Universiteit Antwerpen. Hij werkte aan zijn boek ‘1942’, over het oorlogsverleden van Antwerpen en was op zoek naar info. Jan De Ridder was politieagent in Deurne en verzetsstrijder en werd door de Duitsers gedeporteerd naar een vernietigingskamp. Hij keerde nooit meer weer. Wim Kenis: “En zo hebben de struikelstenen mij gevonden. Want Van Goethem vertelde over het Stolpersteine-project waarbij overal in Europa herdenkingssteentjes als struikelstenen in de stoep worden gelegd ter herinnering aan de slachtoffers van de naziterreur. In Antwerpen stond het stadsbestuur en een deel van de Joodse gemeenschap echter op de rem. Een aanvraag van mij om er een voor mijn oudoom te leggen werd niet beantwoord.”

De eerste Antwerpse struikelsteen ligt in Deurne

Als later een ‘academisch comité advies herinneringscultuur’ wordt opgericht, worden de struikelstenen herkend als onderdeel van een herinneringscultuur. In 2018 krijgt de eerste struikelsteen in Antwerpen een plaats voor het huis van Wim Kenis, van waaruit zijn oudoom nu 79 jaar geleden werd weggevoerd. Een volgende stap was een lezing van Bruno De Wever in buurthuis ’t Pleintje. Kenis: “De Wever vertelde dat pakweg 350 Joodse medeburgers tijdens de oorlog zijn gedeporteerd en vermoord. Hij riep op om meerdere struikelstenen in Deurne aan te brengen. Een tiental mensen richtte ter plekke een werkgroep op. De groep verrichtte research en stelde ongeveer 50 dossiers samen van slachtoffers. Crowdfunding bracht voldoende geld op om ook 50 stenen te kunnen leggen.”

Wim Kenis nam dan contact op met kunstenaar Gunter Demnig, de ontwikkelaar van het ‘Stolpersteine-project’. Kenis: “Demnig wil in heel Europa Stolpersteine of struikelstenen leggen, als een tastbare herinnering aan de slachtoffers van het nationaalsocialisme. De stichting van Demnig vroeg mij of ik contactpersoon in Antwerpen wilde zijn.” En nu is hij ‘coördinator struikelproject Antwerpen’. Maar ook andere steden en gemeente zoals Boom, Puurs, enz… weten hem te vinden. Er kruipt heel veel tijd in dit engagement. Kenis: “Dat gaat van de administratie zoals de aanvraag, enz.. over het voorbereidende werk van het leggen van de steen en de bijbehorende ceremonie, zeker als er familie uit het buitenland overkomt, de uitvoer en de afwikkeling. Gelukkig zijn er heel wat mensen die meewerken. Ik wil er toch enkele speciaal vermelden: de onvolprezen Ricky Van Dyck die foto’s neemt en een website heeft gemaakt, Cath Joos en Mark Weyns die dossiers uitspitten, Oscar Bohnen en Bart Van Istendael die steeds weer voor een streepje  muziek zorgen, Michel Moorkens, initiatiefnemer voor het plaatsen van struikelstenen voor verzetsmensen waaronder scheepsherstellers en syndicalisten, ach, er zijn er zoveel anderen…”

Gisteren kan morgen zijn

Het struikelsteenproject is echter meer dan het leggen van herdenkingsstenen. Wim Kenis: “Het is ‘social art’. Het is een anti-fascistisch project, een ‘wake up call’ project want ‘gisteren kan morgen zijn’, een internationaal project ook. Er liggen inmiddels meer dan 100000 stenen op 1800 plaatsen verspreid over heel Europa, waarvan 182 in Antwerpen. Het is een gelaagd project: het is een visuele herdenking voor een slachtoffer, een aanklacht ook tegen extreme onverdraagzaamheid, het is tevens een symbolische begrafenis van mensen die verdwenen zijn in nacht en nevel, een internationale verbondenheid ook van slachtoffers en het is een eerbetoon aan het verzet tegen het fascisme. Daarnaast is het struikelsteenproject ook nog een pedagogisch project en een mobiliserend en verbindend project.”

Ondertussen woedt in Israël sinds enkele maanden een bloederige oorlog tussen Hamas en het reguliere leger van Israël waarbij de bevolking van Gaza het slachtoffer is. Al zeker 8000 kinderen verloren hierbij het leven. Is het dan niet wrang om struikelstenen te leggen? Is ‘gisteren morgen geworden’? “Kijk”, zegt Wim Kenis: “de zionistische beweging misbruikt de holocaust om de misdaden van de kolonisten goed te praten. En laat ons er geen doekjes om winden, Israël is een koloniale bezettingsmacht. Er moet een oplossing komen maar dan moet er in Israël een draagvlak komen dat niet meer aanvaardt dat het Palestijnse deel van de bevolking wordt onderdrukt.” Kenis zwijgt even en voegt er dan aan toe: “Ik hoop dat de mensen voor wie wij stenen leggen op basis van hun ervaringen zich verzetten tegen wat er in Israël gebeurt. Dus om op jouw vraag te antwoorden: ja, ik voel me soms machteloos maar tegelijkertijd trek ik mij op aan het feit dat er steeds meer mensen zijn voor verandering.”

Meer info over de struikelstenen in Antwerpen: https://wereldoorlogen.jalbum.net/Struikelstenen/

Foto boven: Wim Kenis bij het leggen van een struikelsteen

Foto onder: Wim Kenis met de foto van zijn oudoom Jan De Ridder