De vergeten doden van de buurt vliegveld

Het is op de dag af 80  jaar geleden dat in de nacht van 27 op 28 augustus 1942 een razzia plaats had waarbij de Duitse nazi’s mensen van Joodse origine brutaal uit hun huizen sleurden en deporteerden  naar vernietigingskampen. Het was niet de eerste razzia in Antwerpen, maar deze keer werden ook mensen uit Deurne en Borgerhout extra-muros geviseerd. In de Theatergarage is een groepje mensen aan de slag om het vergeten verhaal van de honderden vermoorde joden uit de de omgeving van de Gitschotellei-Drakenhoflaan terug boven te spitten. Het project heet Littekens.

DE VERGETEN DODEN VAN DE BUURT VLIEGVELD

Litteken. Een teken in het lichaam. Lit stamt immers af van ‘lijk’, dat vlees of lichaam betekende in de middeleeuwen. Tegenwoordig gekend als zichtbaar overblijfsel van een wond.

Ons verhaal begint tijdens het interbellum en surft mee op de golf van nieuwe tuinbouwwijken die dan ontstaan. In Berchem wordt de wijk Groenenhoek van nul opgebouwd, geconcentreerd rond de Diksmuidelaan. De nieuwe wijk is een succes en trekt als een ware magneet veel nieuwkomers aan, onder wie ook veel Nederlandse joden. De aanleg van een tramlijn die de wijk met het centrum van Antwerpen en zijn diamantnijverheid verbindt, is een extra troef. In totaal wonen zo’n 500 Joodse gezinnen in de buurt tussen Groenenhoek en het Boelaerpark, wanneer de Tweede Wereldoorlog uitbreekt.

Over die ‘mesjogge’ jaren 1939-1945 is al veel gezegd en geschreven, voor ons verhaal lichten we er enkele feiten uit.

Zo’n 35.000 Joden woonden toen in Groot-Antwerpen. En bij de razzia’s in de zomer van 1942, met medewerking van het stadsbestuur en de politie, worden vele Joden opgepakt. Daarnaast gebeuren er ook talloze individuele aanhoudingen. Via de Dossinkazerne in Mechelen worden ze afgevoerd naar de concentratiekampen in het oosten. Velen van hen zullen niet terugkeren. Bij de voor het merendeel Joodse slachtoffers ook een pak uit de wijk en bij uitbreiding Borgerhout extra muros.

Op de deportatielijsten in al zijn brutaliteit, ‘gotspe’ voor ons heel bekend klinkende straatnamen als Gitschotellei, Junostraat, Thaliastraat, Amethiststraat, Apollostraat, Bouwhandelsstraat, Cruyslei, Frans De Vriendstraat…

‘Bollebozen’ onder de lezers, ja, er duikt soms een Jiddisch-Nederlands woord in de tekst op als duidelijk symbool voor de invloed van talloze culturen en subculturen op onze taal.

Maar in het straatbeeld in onze wijk is er geen uiterlijk teken meer van. De laatste synagoge in de wijk, in de Marsstraat, sloot haar deuren in 2007.

En zo belanden we weer bij dat eerste woord: litteken. Zichtbaar overblijfsel van een wonde.

Dat willen we doen. Tekens aanbrengen in het straatbeeld, bijvoorbeeld door middel van struikelstenen, om die mensen en de gebeurtenissen tijdens WO II niet te vergeten en de wonden bij de nabestaanden te verzachten, er een litteken van te maken als baken voor de toekomst.

Sandro Credentino

Foto: struikelstenen die volgende maand worden geplaatst

© Theatergarage