Het Rivierenhof is honderd jaar een publiekelijk park

Vandaag is het op de dag af 100 jaar geleden dat het domein Rivierenhof een publiekelijk park werd. We brengen hier een artikel dat eerder in het VolXmuseumblad verscheen, het trimestrieel tijdschrift van het VolXmuseum.

In het midden van Deurne ligt het grootste park in de stad Antwerpen. Het provinciaal domein is eigendom van de Provincie Antwerpen. Het heeft een oppervlakte van 132 ha en wordt beheerd door de provincie.

De naam Rivierenhof verwijst naar de opvallende loop van het Schijn, juister Het Groot Schijn, die door het domein meandert en kronkelt. Heel lang geleden kreeg het domein de naam “’t Goed ter Rivieren” en zo werd het ook in de 16de eeuw aangelegd. Het was één van de meer dan 30 domeinen die door de rijkste families van Antwerpen werden ingericht als hoven van plaisantie of als buitenverblijf.

Het meest prestigieuze buitenverblijf in Deurne werd het oude kasteel Hooftvunder door de steenrijke Gerard Sterck, zakenman en financier van Karel V, aangekocht en verbouwd. Sterck had zijn zinnen ook gezet op het verwerven van een adellijke titel, zoals de vroegere eigenaars en ridders van het kasteel bezaten. Maar de Tachtigjarige oorlog strooide roet in het eten en het dorp Deurne-Borgerhout werd bijna geheel van de kaart geveegd. Een deel van het domein werd opgekocht door de jezuïeten die in die periode op het hoogtepunt van hun bloei stonden. Dankzij de rijkelijke giften van vele gelovigen konden zij dit in deze slechte tijden waarmaken. De jezuïeten kochten het enige huis van plaisantie dat de godsdiensttroebelen had overleefd: te Rivieren. Het kasteeltje had altijd in de schaduw van het riante Sterckshof gestaan en werd nu door hen verbouwd. Ook het omliggende park kreeg een totaal nieuw uitzicht, dat sterk gelijkt op wat er nu nog is. Op het einde van de 17de eeuw kon de orde ook nog de resten van het nabijgelegen verwaarloosde Sterckshof verwerven, maar van hun plannen om dit ooit prachtige kasteel op te richten, kwam niets in huis, want de jezuïetenorde werd in 1773 afgeschaft en al hun goederen werden in beslag genomen.

Een koopje op de Vrijdagmarkt

Een rijzende ster in de Antwerpse financiële wereld, Jan Baptist Cogels, kreeg op twee jaar tijd beide domeinen op de Vrijdagmarkt toegewezen en zo werd hij de eigenlijke grondlegger van het Rivierenhof en de bouwer van het huidige kasteel. Hij engageerde de beste krachten uit zijn tijd, het park werd hertekend in Engelse landschapsstijl en  de strakke lijnen van weleer maakten plaats voor rondere barokvormen. Het domein ging over naar zoon Albert Cogels en vervolgens naar diens zoon Georges Cogels, de langst zittende burgemeester van Deurne van 1840 tot 1885.

Na diens dood werd het domein openbaar verkocht en de kern van het domein werd toegewezen aan Louisa Cogels, die getrouwd was met Ridder Ernest Bosschaert de Bouwel. Hij was gemeenteraadslid in Deurne en erevoorzitter van fanfare De Eendracht en van de Lloyds Cycle Club. Na het overlijden van haar echtgenoot in 1900 liet de kasteelvrouw twee nieuwe villa’s bouwen in het park voor haar dochters. Zij waren beiden getrouwd met een afstammeling van de familie della Faille de Leverghem. Na het overlijden van Louisa in 1917 bleven de families in het Rivierenhof wonen. Wat de erfgenamen met het Rivierenhof wilden, is nooit duidelijk geweest.

Provincie koopt Rivierenhof dankzij de griffier

In 1921 werd, als gevolg van ingrijpende maatschappelijke veranderingen en de bedreiging van groene domeinen door verstedelijking en bijhorende verkavelingen, het domein gekocht door de Provincie Antwerpen. Het was erg spannend en nipt, want het domein werd één kwartier voor de openbare verkoop verkocht.

De provincie speelde een voortrekkersrol bij het aanleggen van openbaar groen om de bewoners in steeds dichter bebouwde gebieden voldoende natuur aan te bieden. Dit was en is noodzakelijk voor het geestelijk en lichamelijk evenwicht van de mens. Het is de verdienste van provinciegriffier Joseph Schobbens dat de provincie dit domein kon aankopen en inrichten als openbaar park dat in 1923 werd geopend voor het grote publiek. Als erkenning voor zijn inzet werd links naast de spiegelvijver een borstbeeld van hem geplaatst. Wat verderop kan je de ‘jezuïetensteen’ vinden uit 1735. Dit is een brokstuk van de vroegere Ignatiuskerk in Antwerpen, die in 1718 door een bliksem getroffen werd en uitbrandde. Nu staat daar de Sint Carolus Borromeuskerk.

Het Rivierenhofpark werd dus officieel geopend op 7 mei 1923 en daarvoor vonden enkele grote werken en aanpassingen plaats. Vooral de aanleg van de vijvers was belangrijk om de drassige langbouwgronden in het zuiden toegankelijk te maken. Ook werd een arboretum, wandelwegen, bruggen en een rozentuin aangelegd. Er werd ook een nieuw wachtershuis gebouwd, nu het bekende sprookjeshuis.

Het verhaal van het Rivierenhof is dus al eeuwenoud, maar dit jaar wordt uiteraard het park als eeuweling gevierd. Er verschijnt een nieuw feestboek over de geschiedenis van het domein en er staan heel wat feestelijke activiteiten op het programma. Dat lees je echter in de volgende bijdragen.

Walter Verbruggen

Foto boven: 100 jaar geleden werd het park geopend voor het publiek

Foto onder: Borstbeeld van provincie griffier Schobbens

Foto helemaal onder: Herdenkingssteen aan de ingang van kasteel Rivierenhof